مفهوم و مجازات اختلاس چیست؟ + بررسی معاونت و مشارکت در جرم
اختلاس از آن دسته جرائمی است که متاسفانه در سال‌های اخیر بیشتر با آن مواجه شده‌ایم. این جرم که فقط توسط افراد خاصی امکان ارتکاب آن وجود دارد، تأثیر بسیار بدی در جامعه ایجاد می‌کند و موجب تشویش اذهان عمومی نیز می‌گردد. به همین دلیل است که قانون‌گذار در مواردی آن را جرم انگاری کرده است. هم‌اکنون نیز این مجازات‌ها برای مرتکبین این جرم لازم‌الاجرا می‌باشد. اگر علاقه‌مند به کسب اطلاعاتی در حوزه این جرم هستید، با ما همراه باشید تا تمام نکات موردنیاز در خصوص مفهوم و مجازات جرم اختلاس را برای شما توضیح دهیم.
مفهوم جرم اختلاس چیست؟
به‌طورکلی، قانون تعریف خاصی از اختلاس بیان نکرده است اما مصداق‌های آن را مطرح نموده که دانستن آنها ما را با این جرم آشنا می‌کند. در ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، «ارتشا» و «کلاهبرداری»، مصداق‌های متعددی از اختلاس ذکر شده است.
بر اساس این ماده، چنانچه کارمندان دولتی، نهادهای وابسته به دولت، نهادهای انقلابی، دیوان محاسبات کشور، قوای سه‌گانه، دارندگان پایه قضایی نیروهای مسلح یا مامورین به خدمات عمومی و یا افرادی از این دسته، مطالبات، حواله‌ها و وجوهی که به حسب وظیفه به آنها سپرده شده است را به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب کنند، «مختلس» محسوب می‌شوند. به نظر می‌رسد ذکر مصادیق «مختلس» در قانون به شکل هوشمندانه‌ای مطرح شده تا دامنه آن بسیار گسترده باشد.
هرچند که گسترده بودن مصادیق اختلاس در قانون بر خلاف اصل تفسیر «مضیق» به نفع متهم است و با آن تعارض دارد، اما به نظر می‌رسد که حفظ مصالح عمومی جامعه، اقتضای آن را دارد که در شرایط مختلفی رفتارهای افراد جرم انگاری شود تا در این خصوص فاقد «نص» صریح قانونی نباشیم.
شرایط تحقق جرم اختلاس چیست؟
تحقق این جرم نیازمند شرایط خاصی است که در ادامه به آن می‌پردازیم:
1. مرتکب حتما باید از کارمندان دولتی، نیروهای مسلح و یا افرادی باشد که در ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبین به «اختلاس»، «ارتشا» و «کلاهبرداری» ذکر شده است. بنابراین، اگر افرادی خارج از اشخاص مذکور در این ماده مرتکب جرم اختلاس شوند، مشمول عنوان این جرم نخواهند شد. این امری مهم است که باید حتما به آن توجه شود و ممکن است رفتار مرتکب حسب مورد مشمول عناوین مجرمانه دیگر مانند «خیانت در امانت» باشد.
2. در این جرم، حتما باید وجه یا سند رسمی بر اساس اعتبار و مقام شخصیت فرد به وی سپرده شده باشد. این امر نیز از لحاظ عملی بسیار مهم است. اگر کسی وجهی را به صورت روابط شخصی به کارمند اداره دولتی قرض دهد و وی از پس دادن قرض امتناع نماید، این امر مشمول عنوان جرم اختلاس نخواهد بود.
3. در این جرم رضایت در دادن وجه، سند، برات و اسناد رسمی مذکور در ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبین به اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری امری ضروری است. بنابراین، اگر دادن وجه با توسل به‌زور و اجبار انجام گرفته باشد و پس از آن، کارمند دولتی از پس دادن آن خودداری نماید، قطعاً مشمول عنوان این ماده هم نخواهد بود.
برای مشاوره درباره جرم اختلاس و یا اعطای وکالت به یک وکیل با تجربه، از طریق دکمه‌های زیر با ما تماس بگیرید.
توجه داشته باشید که اختلاس شباهت کمی با جرم خیانت در امانت دارد. البته این دو جرم با هم متفاوت هستند و حتی ضمانت اجراهای متفاوتی نیز دارند؛ اما به نظر می‌رسد که اختلاس در عمل شباهت‌هایی نیز با خیانت در امانت دارد. تنها با این تفاوت که در بحث خیانت در امانت، سِمت و جایگاه فرد مهم نیست و عنصر اعتماد برای سپردن مال و وجه مهم است. پ
اما در جرم اختلاس، سمت یا مقام فرد بسیار حائز اهمیت است. بهتر است بدانید، خیانت در امانت به موجب قانون کاهش حبس تعزیری مصوب 99، جزو جرائم قابل گذشت است اما اختلاس این‌چنین نیست.
مشارکت در جرم اختلاس
مشارکت در اختلاس به معنای این است که شخص دیگری همزمان با مباشر در ارتکاب جرم تاثیر مستقیم داشته باشد و در عملیات اجرایی هم حضور داشته باشد. به‌طورکلی، اصل بر آن است که شریک، مجازاتی برابر با مباشر دارد. البته در این خصوص، حسب مورد عمل خواهد شود و بر مبنای درصد مشارکت هر یک از اعضا، مجازاتی برای آنها در نظر گرفته خواهد شد.
معاونت در جرم اختلاس
بر اساس قانون مجازات اسلامی، معاون به کسی اطلاق می‌شود که مباشر را ترغیب و تحریک به انجام جرم کند و یا شیوه ارتکاب جرم را وی آموزش دهد. مجازات معاون همواره کمتر از مجازات مباشر در نظر گرفته می‌شود و این امر، اصلی است که در حقوق جزا شناخته شده است.
لازم به ذکر است عمل معاون باید پیش از ارتکاب جرم یا همزمان باشد و در صورتی که پس از ارتکاب جرم انجام شود، معاونت محسوب نخواهد شد. این امر در مورد معاونت در اختلاس هم صادق است.
تفاوت جرم اختلاس با تصرف غیر قانونی؛ به زبان ساده
در جرم اختلاس، شخص با رضایت کامل وجه، سند، مطالبات، حواله، سهام و سایر اموال این‌چنینی را به اعتبار آن موسسه یا نهاد به «مختلس» می‌سپارد. سپس شخص «مختلس» به نحو شخصی اقدام به برداشت آنها کرده و از پس دادن آن امتناع می‌ورزد.
درحالی‌که در تصرف غیر قانونی، شخص مال را با رضایت خود به متصرف نمی‌سپارد. در واقع رضایت شخص در دادن مال و ندادن آن بسیار حائز اهمیت است و هسته‌های اولیه این دو جرم را تشکیل می‌دهد. از طرفی دیگر، در تصرف غیر قانونی شخصیت مرتکب و مقام وی اهمیتی ندارد. اما همان‌طور که ذکر شد، در اختلاس شخصیت و مقام مرتکب نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
حکم و مجازات جرم اختلاس در قانون ایران
به‌طورکلی، مجازات اختلاس در تبصره‌های ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری تعیین شده است. این مجازات‌ها بر اساس مبلغ اختلاس تعیین می‌شوند و در دو حوزه حبس و جزای نقدی، به همراه انفصال از خدمات دولتی تقسیم‌بندی می‌شوند. البته همه اینها در صورتی است که مرتکب مفسد فی‌الارض شناخته نشود. در غیر این صورت، به مجازات آن محکوم می‌گردد.
علاوه بر آن در قسمت آخر ماده 6 قانون فوق، به سمت مرتکبین نیز اشاره شده است. بر اساس این ماده اگر مرتکب مدیرکل یا هم‌سطح آنها باشد، به انفصال دائم از خدمات دولتی؛ و در صورتی که در مرتبه پایین‌تر باشد به 6 ماه تا 3 سال انفصال موقت از خدمات دولتی محکوم خواهد شد.
سخن پایانی
ما در این مطلب به مفهوم اختلاس، شرایط تحقق جرم، مجازات اختلاس، مشارکت و معاونت پرداختیم. امیدواریم توانسته باشیم ابهامات شما را در این خصوص رفع کنیم. همان‌طور که می‌دانید، این جرم دارای پیچیدگی‌های زیادی بوده و در صورت نیاز بهتر است با یک وکیل متخصص کیفری زبده مشورت نمایید.