جرم ربا چیست و چرا حرام است؟
ربا از جمله جرائمی است که نام آن تقریبا به گوش همه ما خورده است. این جرم ریشه در متون فقهی ما دارد و بر حرمت آن بارها تاکید شده است. همچنین، در قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات هم جرم انگاری شده است و بهطورکلی میتوان گفت که در حال حاضر، ضمانت اجرای محکمی بر آن واقع شده است. اگر برای شما هم سوال پیش آمده که ربا چیست؟ و به چه کسی رباخوار میگویند؟ در ادامه با ما همراه باشید تا تمام نکات مهم درباره این جرم را خدمت شما عرض کنیم.
ربا چیست و چرا حرام است؟
جرم ربا و تعریف آن در ماده 595 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات آمده است. بر اساس این ماده، درصورتیکه شخص در ازای مال پرداختی، مبلغ بیشتری را دریافت کند و یا اینکه در هنگام معامله بین دو جنس، توازن و تناسب اقتصادی را رعایت نکند، ربا محقق شده است. البته معنای عرفی این جرم هم به معنای حقوقی آن بسیار نزدیک است.
نکته مهم در مورد جرم ربا این است که در وقوع آن، هر دو طرف بزهکار و مجرم هستند و درصورتیکه وقوع این جرم محقق گردد، هم شخص ربا دهنده و هم شخص ربا گیرنده مستحق مجازات میباشند. مگر اینکه بنا بر تبصره 2 ماده 595، ربا دهنده در مقام پرداخت مال، مضطر (بی اختیار و ناچار) باشد که شرایط اضطرار هم در متون حقوقی مختلفی آمده است.
اینکه چرا ربا حرام است به متون فقهی باز میگردد. اما در مقام توضیح، باید گفت که این امر دلایل مختلفی دارد. در جرم ربا، شکاف اقتصادی قابلتوجهی در بین افراد جامعه ایجاد میشود، بهنحویکه ثروتمندان هر روز ثروتمندتر و فقرا هر روز فقیرتر میشوند. همچنین، تحقق این جرم موجب ورشکستگی اقتصادی واحدهای تولیدی شده و حتی میتواند آسیبهای جبرانناپذیری را به صنعت اقتصادی کشور وارد کند.
از بحث قسمت مادی هم که بگذریم، جرم ربا بر اخلاقیات هم تاثیر منفی میگذارد. در روابط عاطفی و اخلاقی، ممکن است افراد به هم پول قرض دهند و یا اینکه وامهای بلاعوض پرداخت گردد. اما در ربا، ارزشهای اخلاقی جامعه نابود میشود. بنابراین میتوانیم مشاهده کنیم که دلایل زیادی برای حرمت (حرام) آن وجود دارد که هرکدام جای تأمل دارند.
انواع ربا
این جرم انواع مختلفی دارد که به دو نوع «قرضی» و «معاملی» تقسیم میشوند:
1. در نوع معاملی آن، ارزش اقتصادی و یا میزان دو کالایی که باهم معامله میشوند، یکسان نیست و طرفین هم از این نابرابری آگاه هستند. گفتنی است، اگر نابرابری اقتصادی بر اساس ناآگاهی انجام گردد، این جرم محقق نشده و این اقدام هم یک معامله معمولی به شمار میآید.
2. اما نوع دیگر ربا، قرضی است. این نوع جرم زمانی محقق خواهد شد که فرد بر اثر قرض گرفتن مال معینی، باید مقدار بیشتری را بپردازد. در مورد این جرم، میتوان گفت این مقدار مازاد باید مشخص باشد. درصورتیکه مقدار مشخصی نباشد و به اصطلاح فرد قرض گیرنده، مبلغی را از طرف خودش تحت عنوان شیرینی یا انعام بپردازد، این جرم محقق نشده است.
همچنین درصورتیکه این قرض جنبه مشارکت در یک کار داشته باشد و طرفین از مقدار سود و زیان هم بهره ببرند، باز هم این جرم محقق نشده است.
برای مشاوره درباره جرم ربا و یا اعطای وکالت، با ما در ارتباط باشید.
تفاوت بین معامله و ربا
بهطورکلی میتوان گفت «معاملات» حوزه گستردهای نسبت به ربا دارد. در معامله، ارزش اقتصادی عوضین (مورد معامله) باید رعایت شده باشد و درصورتیکه این اتفاق نیفتد، در قانون مدنی شرایط مختلفی را برای آن تعیین کردهاند. از معاملات صوری گرفته که تحت شرایط خاص خودش است تا خیار غبن (اختلاف فاحش قیمت) که حقی برای زیاندیده است.
اما در ربا، طرفین بهصورت کاملا آگاهانه اقدام به معامله دو جنسی میکنند که از نظر اقتصادی تفاوت فاحشی دارند. در واقع، درصورتیکه عنصر معنوی یعنی با احراز سوءنیت عام و خاص، این جرم محقق شده است.
لازم به ذکر است که تحت شرایط خاصی، ربا هرگز محقق نخواهد شد. اگر چه بین عوضین تعادل اقتصادی رعایت نشده باشد و یا اینکه برای بازپرداخت، مقدار مازادی در نظر گرفته شده باشد. هنگامیکه قرارداد بین پدر و فرزند، زن و شوهر منعقد شود و یا اینکه مسلمان از کافر بهره را دریافت کند، این جرم محقق نخواهد شد. این امر هم از تبصره 3 ماده 595 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات قابل استنباط است.
فرق ربا و نزول
این دو مفهوم با اینکه در بسیاری از موارد یکسان شناخته میشوند، اما متفاوت هستند. نزول انواع مختلفی دارد که برخی از آنها مانند تنزیل دِین، صحیح است. تنزیل دین زمانی اتفاق میافتد که شخص برای انجام کاری نیاز به پول دارد. در نتیجه به سراغ کسی که دِینی از او دارد رفته و با پایین آوردن مقدار دین، آن را وصول میکند. این نوع از تنزیل کاملا صحیح است. اما نوع دیگر آن، تنزیل یک سند صوری است. این نوع از تنزیل بر اساس نظر فقها حرام بوده و دقیقا در حکم ربا است.
سخن پایانی
همانگونه که میدانید، جرم ربا در کشور ما رواج زیادی دارد و با توجه به حساسیت آن، بهتر است آگاهی کافی درباره آن داشته باشید. در این مطلب تلاش کردیم تا علاوه بر تعریف ربا، تفاوت این جرم با معامله و نزول را شرح دهیم. همچنین، پیشنهاد میکنیم برای کسب اطلاعات کافی درباره این موضوع، با یک وکیل کیفری خوب مشورت نمایید. چنانچه شما هم تجربهای دارید که میتواند به دیگران کمک کند، در بخش کامنتها با ما در میان بگذارید.