مفهوم و موارد عسر و حرج در طلاق چیست؟ + [راه‌های اثبات]

طلاق، به‌عنوان راهی برای جدایی زن و شوهر از یکدیگر است؛ اما در نظر داشته باشید که هیچ‌گاه اولین راه نیست. بر اساس قانون مدنی، درخواست طلاق می‌تواند هم از جانب مرد و هم از جانب زن مطرح شود و این امری مسلم است. البته زن تحت شرایط خاصی می‌تواند تقاضای طلاق خود را ارائه نماید که «عسر و حرج» از مهم‌ترین این شرایط است. در این مطلب می‌خواهیم درباره مفهوم، مصادیق، راه‌های اثبات، تفاوت این مفهوم حقوقی با شروط ضمن عقد، موارد عسر و حرج در طلاق، مهریه و ازدواج موقت بحث کنیم.

در ابتدا بهتر است بدانید، قانون‌گذار در ماده 1130 قانون مدنی، به بیان عسر و حرج پرداخته و موارد آن را نیز مورد اشاره قرار داده است. توصیه می‌کنیم اگر با این مفهوم آشنایی ندارید، حتما با ما همراه باشید.

منظور از عسر و حرج چیست؟

از نظر لغوی، «عُسر» به معنای فشار مادی و جسمانی و «حَرَج» به معنای فشار روحی تعبیر شده است. با اینکه پیش‌فرض اولیه این است که خانواده به‌عنوان مأمنی از آرامش برای اعضای آن است؛ اما قانون‌گذار بر این موضوع آگاه بوده که اوضاع همیشه بر وفق مراد پیش نمی‌رود. به همین دلیل، مواردی را تحت عنوان عسر و حرج پیش‌بینی کرده تا هر زمان که این امور محقق شد، زوجه (زن) بتواند حکم طلاق خود را از محکمه بگیرد.

بر اساس تبصره مندرج در ماده 1130 قانون مدنی، عسر و حرج شرایطی است که در آن ادامه زندگی مشترک برای زوجه با مشقت همراه شود و از طرفی نیز تحمل وضعیت برای او دشوار باشد. البته بر اساس بخش پایانی این تبصره، احراز این شرایط و سختی با دادگاه است و به صرف ادعای زوجه میسر نخواهد شد. بنابراین، ضمن اینکه مرد به همسرش بی‌توجهی کند، قطعا مصداق عسر و حرج در طلاق نخواهد بود و موجب حق طلاق برای زن نمی‌گردد.

موارد عسر و حرج در طلاق

به‌طورکلی، قانون‌گذار مصداق این شرایط مشقت‌بار را به عرف واگذار کرده است. اما برای جلوگیری از چنددستگی در برداشت‌ها، مصادیقی را نیز به‌عنوان این شرایط مطرح نموده است که در این بخش به آن می‌پردازیم:

۱. اگر زوج در ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب، زندگی مشترک را بدون دلیل موجهی ترک کند و از این طریق زوجه به مشقت دچار شود.

۲. اگر زوج به مشروبات الکلی و یا مواد مخدر اعتیاد داشته باشد، ابتدا وی ملزم به ترک آن خواهد شد. سپس اگر ترک نکند و یا مدتی پس از ترک مجددا به مصرف آن روی آورد، قطعا موجب این شرایط خواهد بود.

۳. اگر محکومیت‌های زوج به حبس بالای ۵ سال منتهی شود، شرایط عسر و حرج در طلاق محقق خواهد شد.

۴. ابتلای زوج به بیماری‌های روانی که قابل درمان نباشد و یا بیماری‌های جسمی که صعب‌العلاج بوده و به هر نحوی زندگی مشترک را تحت تأثیر خود قرار دهد. گفتنی است، امراض مقاربتی حتی اگر موجب عسر و حرج برای زوجه نباشد، اما بار رابطه زناشویی را از دوش او بر می‌دارد. همچنین، در این زمان زن مستحق نفقه خواهد بود.

۵. خشونت‌های خانگی یا به عبارتی دیگر، همسر آزاری از دیگر مواردی است که موجب این حق برای زن خواهد شد. با اینکه در سال‌های اخیر جنبش‌های مختلفی برای نفی این عمل به وجود آمده است، اما همچنان به‌ندرت این عمل مشاهده می‌شود.

لازم به ذکر است این موارد «تمثیلی» بوده و «حصری» نمی‌باشند. به این معنا که قانون‌گذار موارد عسر و حرج در طلاق را به این چند گزینه محدود نکرده است. بنابراین، می‌تواند دامنه وسیع‌تری نیز داشته باشد.

برای دریافت مشاوره درباره عسر و حرج در طلاق و یا اعطای وکالت، روی دکمه‌های زیر کلیک کنید.

راه‌های اثبات عسر و حرج

اگر مبنای عسر و حرج زوجه مواردی از قبیل خشونت‌های فیزیکی، بیماری‌های زوج، اعتیاد و یا ترک زندگی خانوادگی باشد، به نظر می‌رسد که اثبات آن چندان دشوار نخواهد بود. زیرا این موارد کاملا مشهود هستند و تنها نیاز به آزمایش‌های پزشکی و یا اثبات کارشناس خواهند داشت.

در سایر موارد که مصادیق عسر و حرج در طلاق به آسانی قابل اثبات نباشد و یا چندان مشهود نیست، بهترین راه اثبات زن، گذشت از حقوق مالی است و این امر را به دادگاه منتقل می‌کند که وی واقعا در وضعیت مشقت‌باری قرار دارد.

عسر و حرج و مهریه

بر اساس قانون، طلاق زن به‌واسطه عسر و حرج و شرایط مذکور، ارتباطی به مهریه ندارد و این دو موضوع فرایندهایی جدا از یکدیگر هستند. اما همان‌طور که گفته شد، گاهی مصادیق عسر و حرج در طلاق آن‌چنان مشهود نیستند. در این زمان است که زن باید برای اثبات آن در دادگاه تلاش بیشتری را انجام دهد. بخشش مهریه و سایر حقوق مالی به زوج، از نشانه‌هایی است که می‌تواند صحت سخن وی را در دادگاه اثبات نماید.

در باب حقوق زن می‌توان علاوه بر مهریه؛ اجرت‌المثل، حق شیر به فرزندان، نحله و جهیزیه آورده از خانهٔ پدری را مثال زد. از آنجا که این حقوق نکاتی را در خود دارند، بهتر است قبل از هرگونه اقدامی، به‌طور کامل با نکات آن آشنا شوید و یا با یک وکیل متخصص در زمینه خانواده مشورت کنید.

تفاوت عسر و حرج با شروط ضمن عقد چیست؟

شروط ضمن عقد، با توافق طرفین در حین انعقاد نکاح به وجود می‌آیند. باید توجه داشت که گاهی اوقات، زن «وکالت در طلاق» را در این شروط می‌گیرد و این شرط با عسر و حرج تفاوت دارد.

اگر زن در شرط ضمن عقد وکالت در طلاق را داشته باشد، دیگر لازم نیست برای طلاق، عسر و حرج خود را در دادگاه ثابت کند. به عبارتی دیگر، همان‌طور که مرد برای طلاق نیازی به اثبات عسر و حرج ندارد، زن هم در صورت داشتن وکالت در طلاق نیازی به اثبات این شرایط نخواهد داشت.

عسر و حرج در ازدواج موقت

به‌طورکلی، عسر و حرج صرفا مختص ازدواج دائم نیست و ازدواج موقت را نیز شامل می‌شود. بنابراین، اگر زوجه در شرایطی باشد که ادامه زندگی زناشویی برای وی سخت و مشقت‌بار باشد و بتواند این امر را در دادگاه اثبات نماید، دادگاه مرد را مجبور می‌کند که باقی مدت را بذل نماید. همچنین، در صورتی که زوج (مرد) حاضر به این امر نشود، دادگاه حکم بذل مدت باقی‌مانده از نکاح موقت را صادر خواهد کرد.

سخن پایانی 

در این مطلب از وب‌سایت «وکیل با من»، تلاش کردیم تا ابهامات موجود در خصوص «عسر و حرج» را برای شما رفع کنیم. چنانچه در خصوص مفهوم عسر و حرج در طلاق، مصادیق، روش‌های اثبات، تفاوت آن با شروط ضمن عقد و… سوالی دارید، در بخش دیدگاه‌ها از ما بپرسید. همچنین، توصیه می‌کنیم اگر با چنین موضوعات حقوقی درگیر هستید، از یک وکیل خانواده کمک بگیرید.